سمندر تاج‌دار ایتالیایی

Amphibia → Urodela → Salamandridae → Triturus → Triturus carnifex

Pesicu-Can, Pescekan, Labrena, Grìgoa d'aegua, Sgrigua d'ègua

سمندر تاج‌دار ایتالیایی یکی از بزرگ‌ترین سمندرهای اروپا به شمار می‌رود.

طول بدن ماده‌ها می‌تواند تا ۱۸ سانتی‌متر برسد و نرها معمولاً اندکی کوچکتر هستند.

بدن کشیده است و توسط چهار اندام قوی حمایت می‌شود و به دمی بلند و از طرفین فشرده ختم می‌گردد که مجهز به باله شنا بسیار رشد یافته‌ای است؛ این ویژگی، سازگاری ایده‌آلی برای زندگی آبزی فراهم می‌کند.

رنگ‌آمیزی پشتی از قهوه‌ای تا سیاه متمایل به خاکستری متغیر است و ماده‌ها و نابالغ‌ها دارای نوار زردرنگی در امتداد ستون فقرات هستند.

شکم، به‌ویژه در فصل جفت‌گیری، بسیار جلب توجه می‌کند و به رنگ نارنجی یا زرد روشن با لکه‌های تیره بزرگ است، در حالی که گلو دارای نقش‌مایه‌های خال‌دار سبز تیره و سفید است.

در دوره جفت‌گیری، نرها تاج پشتی موج‌داری ایجاد می‌کنند که تا دم ادامه می‌یابد و لبه دندانه‌دار و بازتاب‌های مرواریدی و درخشان آن، تالاب‌ها را با رنگ‌ها و درخششی غیرمنتظره روشن می‌کند.

این فصل همچنین با رفتار جفت‌گیری خاصی مشخص می‌شود: نر با حرکات موجی دم خود ماده را جذب می‌کند و در نهایت اسپرمافور را به او عرضه می‌کند.

Triturus carnifex گونه‌ای بومی ایتالیا است که در سراسر شبه‌جزیره ایتالیا پراکندگی وسیعی دارد، اما جمعیت‌هایی جداگانه نیز در بخش‌هایی از اتریش، اسلوونی، کرواسی، جنوب سوئیس و به‌ندرت در باواریا یافت می‌شود.

در لیگوریا، این گونه کمیاب و محدود است: در استان ساونا، تاکنون تنها از دو زیستگاه تأییدشده در کوه بئگوا شناخته شده که در زیستگاه‌های کوچک آبی که هنوز چندان توسط انسان تغییر نیافته‌اند، باقی مانده است.

این گونه محیط‌های آبی دائمی یا نیمه‌دائمی مانند باتلاق‌های ذغال‌سنگ نارس، تالاب‌های غنی از گیاهان آبزی و آبشخورهای بزرگ را در مناطق دشت و تپه‌های میان‌دست ترجیح می‌دهد.

عمق آب و وجود گیاهان غوطه‌ور برای چرخه زندگی آن حیاتی است و هم پناهگاه و هم محل تخم‌گذاری فراهم می‌کند.

خارج از فصل جفت‌گیری، در جنگل‌های مرطوب و فضاهای باز نمناک و گاهی حتی در حفره‌های طبیعی زندگی می‌کند، جایی که پناه می‌گیرد و زمستان‌گذرانی می‌کند.

این سمندر رفتارهای شدیداً فصلی دارد.

در فصل جفت‌گیری، از آوریل تا ژوئن، عمدتاً زندگی آبزی دارد: تولیدمثل در آب‌های راکد صورت می‌گیرد، جایی که نر با حرکات ریتمیک دم خود ماده را جذب می‌کند و اسپرمافور را که ماده با کلوآک خود جمع‌آوری می‌کند، بر جای می‌گذارد.

تخم‌ها به صورت منفرد و میان برگ‌های گیاهان غوطه‌ور محافظت می‌شوند: پس از حدود ۲۰ روز، لاروها به طور کامل شکل‌گرفته از تخم خارج می‌شوند و آبشش‌های خارجی برجسته‌ای دارند که ویژه مرحله نابالغ است.

پس از دوره تولیدمثل، سمندر تاج‌دار ایتالیایی بیشتر عمر خود را روی خشکی می‌گذراند و سرمای زمستان را بین دسامبر تا فوریه در حفره‌های طبیعی، زیر سنگ‌ها، چوب‌های پوسیده، دیوارهای قدیمی یا غارها سپری می‌کند و فقط در شب‌های مرطوب یا بارانی برای شکار بیرون می‌آید.

این گونه شکارچی حریصی است و از بی‌مهرگان آبزی—حشرات، سخت‌پوستان، کرم‌های حلقوی و نرم‌تنان—تغذیه می‌کند و در صورت لزوم، از شکار مهره‌داران کوچک، از جمله نابالغ‌های سمندر حتی از گونه خود نیز ابایی ندارد.

رژیم غذایی بسته به دسترسی محلی به طعمه و سن فرد متفاوت است و شامل لاروهای حشرات آبزی، بچه قورباغه‌های کوچک و گاهی حتی تخم سایر دوزیستان می‌شود.

بزرگسالان و لاروها عمدتاً توسط مارهای آبزی مانند مار علفی ( Natrix helvetica )، مار تاس ( Natrix tessellata ) و مار ویپرین ( Natrix maura )، همچنین پرندگان آبزی—حواصیل (Ardea cinerea)، حواصیل شب (Nycticorax nycticorax)، لک‌لک (Ciconia ciconia) و باکلان (Phalacrocorax carbo)—و ماهیان شکارچی مانند اردک‌ماهی (Esox lucius)، گربه‌ماهی اروپایی (Silurus glanis)، قزل‌آلا (Salmo trutta) و سایر ماهیان آزادماهیان یا کپورماهیان واردشده شکار می‌شوند.

علاوه بر این، مراحل جوان‌تر نیز در معرض شکار توسط حشرات شکارچی مانند پشت‌شناگران (Notonecta spp.)، سایر سمندرها و قورباغه‌های سبز ( Pelophylax kl. esculentus ، Pelophylax kurtmuelleri و Pelophylax lessonae ) قرار دارند.

از جمله تهدیدات اصلی می‌توان به تخریب و تغییر زیستگاه‌های آبی، ورود گونه‌های شکارچی مهاجم، آلودگی آب و تکه‌تکه شدن مداوم زیست‌بوم‌های مناسب اشاره کرد.

ژنوم سمندر تاج‌دار ایتالیایی یکی از بزرگ‌ترین‌ها در قلمرو جانوران است—تقریباً پنج برابر اندازه ژنوم انسان—که این ویژگی توجه علمی را به فرآیندهای تکاملی سمندرها جلب کرده است.

با وجود جثه بزرگ و دفاع‌های غیرمستقیم، هیچ ترشح پوستی سمی برای انسان یا سموم دیگری با اهمیت بالینی از این گونه شناخته نشده است.

با این حال، پژوهش درباره زیست‌شناسی و پایداری جمعیت‌های بازمانده آن، شاخصی مهم برای سلامت تالاب‌های دشت و تپه به شمار می‌رود.