مار تاس

Reptilia → Squamata → Serpentes → Colubridae → Natrix → Natrix tessellata

Aspisurdu, Bagea, Biscia d'aegua, Biscia, Vespusùrdu

مار تاس ( Natrix tessellata ) یک مار آبی با اندازه متوسط است که بدنی قوی داشته و به زندگی در نزدیکی منابع آب سازگار شده است. طول بدن بالغین بین ۶۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر است و معمولاً ماده‌ها بلندتر و تنومندتر از نرها هستند. سر این مار کشیده، نوک‌تیز و کمی صاف‌تر از سایر مارهای علفزار است؛ چشم‌ها و سوراخ‌های بینی به سمت بالا قرار گرفته‌اند تا تنفس در هنگام غوطه‌وری را آسان کنند. مردمک گرد است و عنبیه معمولاً زردرنگ بوده و گاهی سایه‌هایی خاکستری یا قهوه‌ای دارد.

بدن نسبتاً باریک به دمی بلند و کم‌تفاوت ختم می‌شود. پشت بدن با پولک‌های برجسته پوشیده شده که در کناره‌ها صاف‌تر هستند. رنگ زمینه بین خاکستری، قهوه‌ای، زیتونی، زرد یا مایل به قرمز متغیر است و اغلب دارای لکه‌های تیره منظم می‌باشد؛ معمولاً لکه‌ای به شکل “V” وارونه روی گردن دیده می‌شود. نوزادان تازه متولد شده بین ۱۵ تا ۲۵ سانتی‌متر طول دارند.

همانند بسیاری از گونه‌های این جنس، این مار فاقد زهر است و دندان‌های آگلیف دارد، به این معنا که شیار یا غده زهری ندارد. رفتار دفاعی معمولاً اجتنابی است: مار ترجیح می‌دهد فرار کند یا در صورت مزاحمت، از راهبردهای تقلیدی مانند گاز گرفتن نمایشی، صدای هیس یا تاناتوز (تظاهر به مردن) استفاده می‌کند.

مار تاس ( Natrix tessellata ) از جنوب شرقی اروپا و بالکان تا آسیای مرکزی و شمال آفریقا (حوضه رود نیل) گسترده است. در ایتالیا، حضور آن وسیع اما پراکنده است و فقط در مناطق واله دائوستا، ساردینیا و سیسیل یافت نمی‌شود.

در استان ساونا و غرب لیگوریا، این گونه فقط در دامنه‌های شمالی آپنین لیگوریا، معمولاً در ارتفاعات حدود ۴۰۰ متر، در مناطقی با منابع آبی فراوان دیده می‌شود.

این کولوبرید زیستگاه‌های آبی را ترجیح می‌دهد و همواره در کنار جویبارها، رودخانه‌ها و نهرهایی با جریان متوسط تا زیاد و اغلب در مناطقی با پوشش گیاهی کناره‌ای حضور دارد. در سایر بخش‌های پراکندگی خود، ممکن است در برکه‌ها، تالاب‌ها و آب‌های راکد یا کم‌جریان نیز زندگی کند.

در مقیاس محلی، مار تاس عمدتاً از آبراهه‌های تمیز و غنی از شکار بهره می‌برد و از مناطق بسیار شهری یا آلوده دوری می‌کند. استفاده از زیستگاه می‌تواند با فصل و دسترسی به غذا تغییر کند.

مار تاس اساساً روزگرد است و به خاطر توانایی عالی در شنا کردن شناخته می‌شود. می‌تواند مدت طولانی زیر آب بماند و در اولین نشانه خطر ترجیح می‌دهد به آب پناه ببرد؛ روی خشکی حرکت کندی دارد و چابکی کمتری نشان می‌دهد. چرخه فعالیت سالانه از مارس تا اکتبر ادامه دارد.

در بهار، بلافاصله پس از بیداری، جفت‌گیری آغاز می‌شود و ممکن است تا حدود دو ماه طول بکشد. در سال‌هایی با شرایط مطلوب، یک دوره تولیدمثلی دوم نیز در پاییز، کمی پیش از فاز زمستان‌خوابی رخ می‌دهد. ماده‌ها بین ۴ تا ۳۵ تخم را از اواخر ژوئن تا اوایل ژوئیه در مناطق مرطوب و محافظت‌شده می‌گذارند و جوجه‌ها در ماه‌های اوت تا سپتامبر از تخم خارج می‌شوند.

رژیم غذایی این مار کاملاً آبی است: مار تاس تقریباً منحصراً از ماهی‌ها، دوزیستان (بالغ، لارو و بچه‌قورباغه) و بی‌مهرگان آبزی مانند سخت‌پوستان و حشرات تغذیه می‌کند. شکار در زیر آب و با حرکات سریع انجام می‌شود؛ طعمه‌ها زنده بلعیده می‌شوند. به ندرت از پستانداران کوچک یا شکارهای زمینی تغذیه می‌کند.

شکارچیان طبیعی شامل پرندگان شکاری، پستانداران گوشت‌خوار و سایر مارها هستند. ماهی اردک‌ماهی (Esox lucius) نیز نقش مهمی به عنوان شکارچی ایفا می‌کند و به نوزادان و بالغین حمله می‌کند.

با این حال، فعالیت‌های انسانی مهم‌ترین تهدید محسوب می‌شود: این مار اغلب به اشتباه و به دلیل شباهت با گونه‌های سمی مانند افعی معمولی ( Vipera aspis ) کشته می‌شود. آلودگی آب، کاهش زیستگاه‌های تالابی و استفاده از آفت‌کش‌ها و علف‌کش‌ها اکوسیستم‌های آبی را به شدت دگرگون کرده و این گونه را هم به طور مستقیم و هم از طریق کاهش منابع غذایی آسیب‌پذیر می‌سازد.

مانند مار علفزار ( Natrix helvetica )، مار تاس نیز راهبردهای دفاعی چشمگیری دارد: صدای هیس شدید ایجاد می‌کند و می‌تواند مایعی با بوی نامطبوع از غدد کلواک خود ترشح کند که شکارچیان را دور می‌کند. در شرایط بحرانی، تظاهر به مردن (تاناتوز) می‌کند و بی‌حرکت با دهان باز و زبان بیرون‌آمده باقی می‌ماند. این مار فاقد زهر است و برای انسان خطری ندارد: تلاش برای گاز گرفتن نادر و معمولاً بی‌اثر است.