Σαλαμάνδρα των Σπηλαίων του Strinati

Amphibia → Urodela → Plethodontidae → Speleomantes → Speleomantes strinatii

Canferèstru, Cansinistru

Η Σαλαμάνδρα των Σπηλαίων του Strinati είναι ένα εξαιρετικό ουροδελές αμφίβιο χωρίς πνεύμονες, ικανό να αναπνέει αποκλειστικά μέσω του δέρματος και της βλεννογόνου μεμβράνης του στόματος.

Φτάνει σε μήκος 7–13 cm, συμπεριλαμβανομένης της ουράς, και διαθέτει σκούρο γκρι κάτω μέρος που έρχεται σε αντίθεση με τη καφέ ή γκρι ράχη, διακοσμημένη με ωχροκίτρινες κηλίδες που διαφέρουν ανάμεσα σε άτομα και πληθυσμούς.

Τα άκρα είναι κοντά, στιβαρά, με μερική μεμβράνωση στα δάχτυλα, κατάλληλα για εξερεύνηση υγρών και ολισθηρών επιφανειών.

Ένα βασικό διαγνωστικό χαρακτηριστικό είναι η ρινοχειλική αύλακα, ορατή με μεγέθυνση: ένα λεπτό κανάλι που εκτείνεται από τις γωνίες του στόματος έως τη βάση των ρουθουνιών, απαραίτητο για τη μεταφορά φερομονών και τη χημική αντίληψη του περιβάλλοντος.

Ο φυλετικός διμορφισμός είναι εμφανής στα ενήλικα αρσενικά, τα οποία διαθέτουν ελλειπτικό πνευματικό αδένα που χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια της ερωτοτροπίας.

Η Speleomantes strinatii συλλαμβάνει τη λεία της με ταχεία εκτίναξη της μίσχου γλώσσας, η οποία μπορεί να εκτείνεται πολύ πέρα από το μήκος του κεφαλιού, εξασφαλίζοντας γρήγορες συλλήψεις ακόμη και στο απόλυτο σκοτάδι των σχισμών.

Κατάλληλες περιόδους μπορεί να παρατηρηθεί και εκτός σπηλαίων, κάτω από πέτρες, σάπια ξύλα και κοντά σε ρυάκια.

Η Σαλαμάνδρα των Σπηλαίων του Strinati είναι ο μοναδικός λιγουριανός εκπρόσωπος της οικογένειας Plethodontidae, μιας ομάδας που απαντά κυρίως στην Αμερική και χαρακτηρίζεται από την απουσία πνευμόνων.

Στην Ιταλία, το γένος Speleomantes περιλαμβάνει επτά είδη, τέσσερα εκ των οποίων είναι ενδημικά της Σαρδηνίας, ενώ τρία taxa απαντώνται στην ηπειρωτική χώρα: S. strinatii, S. ambrosii και S. italicus.

Η Speleomantes strinatii περιορίζεται στο τόξο της Λιγουρίας και σε γειτονικές περιοχές του νότιου Πιεμόντε, με κατακερματισμένους πληθυσμούς σε βαθιές κοιλάδες, καρστικές περιοχές και δασώδεις εκτάσεις.

Στην επαρχία Savona, απαντά κυρίως σε ασβεστολιθικά υποστρώματα, από το επίπεδο της θάλασσας έως περίπου 1.300 μέτρα υψόμετρο, προσαρμοζόμενη τόσο σε εσωτερικά καρστικά περιβάλλοντα όσο και σε παράκτια σπήλαια.

Στο ορεινό συγκρότημα Beigua φαίνεται να απουσιάζει, παρά μια παλιά και μεμονωμένη αναφορά.

Αυτό το αμφίβιο προτιμά φυσικά και τεχνητά υπόγεια περιβάλλοντα—σπήλαια, σχισμές, καρστικές κοιλότητες ή εγκαταλελειμμένα ορυχεία—όλα με πολύ υψηλή υγρασία και σταθερές θερμοκρασίες, συχνά μεταξύ 8 και 15 °C.

Ωστόσο, σε υγρές ή βροχερές ημέρες, μπορεί να βρεθεί και σε εξωτερικούς χώρους, κρυμμένο κάτω από πέτρες, κορμούς ή σε στρώμα φύλλων σε μεσοφυλλικά δάση και κατά μήκος όχθεων ρυακιών.

Η επαρχία Savona, χάρη στην ευρεία παρουσία ασβεστόλιθου και καρστικών φαινομένων, προσφέρει πολυάριθμους ευνοϊκούς βιότοπους για τα Speleomantes: εδώ το ζώο δείχνει μεγάλη προσαρμοστικότητα, αξιοποιώντας ρωγμές, σχισμές και κάθε καταφύγιο που μπορεί να διατηρήσει την υγρασία.

Σπανιότερα συναντάται σε οφιολιθικά περιβάλλοντα, λόγω της μικρότερης δυνατότητας δημιουργίας κατάλληλων κοιλοτήτων.

Η Σαλαμάνδρα των Σπηλαίων του Strinati είναι ένα εξαιρετικά υγρόφιλο είδος, ενεργό μόνο όταν η σχετική υγρασία πλησιάζει τον κορεσμό.

Προτιμά διακριτική και κυρίως νυχτερινή ζωή, αλλά σε ήπιες εποχές μπορεί να παρατηρηθεί και κατά τη διάρκεια της ημέρας, ιδιαίτερα στα βαθύτερα, πιο υγρά τμήματα των σπηλαίων.

Η δραστηριότητα συνεχίζεται όλο το έτος, με κορύφωση το καλοκαίρι και μείωση τους ψυχρότερους μήνες.

Τα νεαρά και τα ενήλικα χρησιμοποιούν διαφορετικά μικροενδιαιτήματα: τα νεαρά παραμένουν κοντά στις εισόδους των σπηλαίων, όπου οι συνθήκες είναι λιγότερο σταθερές αλλά η τροφή πιο προσβάσιμη· τα ενήλικα προτιμούν βαθύτερες, πιο προστατευμένες κοιλότητες.

Η αναπαραγωγή γίνεται την άνοιξη και χαρακτηρίζεται από μακρά ερωτοτροπία: το αρσενικό αγκαλιάζει το θηλυκό από πίσω, τυλίγοντας το κεφάλι και τον αυχένα της, συχνά χαϊδεύοντας το πηγούνι της.

Μετά τη γονιμοποίηση, το θηλυκό εναποθέτει 6 έως 14 αυγά σε καλά προστατευμένες κοιλότητες στο έδαφος, παραμένοντας δίπλα στη γέννα μέχρι την εκκόλαψη (περίπου 10 μήνες αργότερα): αυτή η γονική συμπεριφορά είναι μοναδική μεταξύ των ευρωπαϊκών αμφιβίων.

Η Σαλαμάνδρα των Σπηλαίων του Strinati είναι εξειδικευμένος θηρευτής μικρών χερσαίων ασπόνδυλων.

Μελέτες στα Απέννινα της Λιγουρίας έδειξαν διατροφή που κυριαρχείται από μύγες Limoniidae, που συχνά αποτελούν πάνω από το 80% της λείας.

Η διατροφή μπορεί περιστασιακά να περιλαμβάνει και άλλα έντομα (σκαθάρια, νυχτοπεταλούδες), αράχνες και μικρούς χερσαίους καρκινοειδείς.

Οι κύριες απειλές για το είδος προέρχονται από μεταβολές του βιότοπου (όπως ρύπανση, τσιμεντοποίηση, υπερβολική σπηλαιολογία και παράνομη συλλογή), μαζί με την αύξηση των περιόδων ξηρασίας λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Δευτερεύων κίνδυνος είναι η εισαγωγή παθογόνων, συμπεριλαμβανομένων μυκήτων που προκαλούν χυτριδιομύκωση (Batrachochytrium dendrobatidis), αν και δεν έχουν αναφερθεί πρόσφατοι μαζικοί θάνατοι στον τοπικό πληθυσμό.

Η Speleomantes strinatii διαθέτει την αξιοσημείωτη ικανότητα να αναγεννά χαμένα άκρα μετά από τραυματισμό.

Αυτό το φαινόμενο έχει μελετηθεί διεξοδικά τόσο στο εργαστήριο όσο και στη φύση, επιβεβαιώνοντας την υψηλή αναγεννητική πλαστικότητα του είδους, που συμβάλλει στην επιτυχία του σε εύθραυστα υπόγεια περιβάλλοντα.