Hemidactylus turcicus
Reptilia → Squamata → Gekkonidae → Hemidactylus → Hemidactylus turcicus
Ciattua, Scurpiùn, Scurpiunàssu
Il-Wiżgħa Torka jew Wiżgħa Bil-Għoqod ( Hemidactylus turcicus ) hija gremxula żgħira b’dehra faċli biex tingħaraf li rari taqbeż it-10 cm fit-tul.
Il-ġisem irqiq tagħha huwa miksija b’għoqod prominenti fuq daharha u denbha, filwaqt li s-saqajn għandhom lamelli bħal qrun maqsuma fin-nofs, li ma jaslux sal-ponta tas-swaba’ bħalma jiġri fil-Wiżgħa Komuni ( Tarentola mauritanica ).
Id-dahar ġeneralment huwa roża ċar, imżejjen b’tikek skuri irregolari, filwaqt li l-istonku huwa bla marki, jidher ċar u trasluċidu.
L-individwi żgħar ħafna drabi juru faxex skuri fuq id-denb.
L-għajnejn, kbar u mingħajr kelmiet li jiċċaqalqu, jgħinu fil-vista bil-lejl—karatteristika utli għall-istil ta’ ħajja tagħhom fil-krejpuskolu u bil-lejl.
Ħafifa u mgħaġġla kemm fuq wiċċijiet vertikali kif ukoll fuq soqfa, tuża l-proprjetajiet adeżivi tas-saqajn biex tilħaq l-iktar kantunieri diffiċli fid-djar u fl-ambjenti naturali.
L-ispeċi hija nattiva għall-ibħra kostali tal-Mediterran, inkluż l-Ewropa t’isfel, l-Afrika ta’ Fuq u l-Asja t’Isfel-Punent.
Ġiet introdotta b’kumbinazzjoni f’xi żoni tal-Amerika ta’ Fuq (l-Istati Uniti, speċjalment l-istati tal-Golf tal-Messiku), fejn issa hija stabbilita sew.
Fil-Liguria u l-provinċja ta’ Savona, il-Wiżgħa Bil-Għoqod tinsab iżda mhix komuni ħafna.
Tgħix l-aktar fiż-żoni kostali, ġeneralment ma taqbiżx il-100 m fl-altitudni, u hija nieqsa minn żoni interni lil hinn mid-diviżjoni Tirrenika.
Tippreferi ħitan tal-ġebel niexef, blat, bini antik, irdumijiet u għerien li jinsabu fl-iktar żoni kostali sħan u xemxija.
Mhux rari li tara din il-wiżgħa qrib l-insedjamenti umani, fejn tistad insetti attirati mid-dawl artifiċjali.
L-ambjent ideali jinkludi xquq, toqob u kennijiet li tuża matul il-jum biex taħrab mill-predaturi u mill-varjazzjonijiet fit-temperatura.
Speċi lejlija u tal-krejpuskolu, il-Wiżgħa Torka turi ħeffa u veloċità notevoli, li jagħmluha predatur effiċjenti u arrampikatur eċċellenti.
Matul il-ġurnata, tistkenn f’xquq protetti sew, u ssir attiva fil-ħin tad-dlam u bil-lejl biex tistad.
Il-masċli adulti jistgħu jkunu territorjali u joħorġu sejħiet ta’ dwejjaq biex jiddefendu ż-żona tagħhom.
Il-perjodu tat-tnissil imur minn Marzu sa Lulju; kull femmina tbid wieħed jew żewġ bajd kull darba, darbtejn jew tliet darbiet fis-sena, tagħżel postijiet moħbija u protetti.
Iż-żgħar jitwieldu kompletament indipendenti.
Il-Wiżgħa Bil-Għoqod hija prinċipalment insettivora, u tistad firxa wiesgħa ta’ priża lejlija.
Studji fuq popolazzjonijiet introdotti fl-Istati Uniti wrew xi differenzi bejn is-sessi fil-għażla tal-ikel: in-nisa jippreferu annimali li jgħixu mal-art, bħall-araknidi u l-isopodi, filwaqt li l-irġiel ħafna drabi jistadu insetti li jtiru (ortopteri, lepidopteri, omopteri).
Id-dieta tvarja skont l-età u d-daqs tal-individwu: l-adulti jieklu priża akbar, filwaqt li ż-żgħar jiffokaw fuq organismi iżgħar.
Il-predaturi ewlenin jinkludu s-serpenti, għasafar tal-priża lejlija u ta’ nhar, qanfud (Erinaceus europaeus), u mammiferi żgħar oħra.
Għalkemm hija abli tevita l-periklu, il-mortalità tista’ tkun għolja fost iż-żgħar.
Meta tħoss il-periklu, il-Wiżgħa Bil-Għoqod turi awtotomija kaudali: b’kuntrazzjoni muskolari, parti mid-denb tinħall u tkompli tiċċaqlaq, tħawwad lill-predatur u tippermetti lill-gremxula taħrab.
Ir-riġenerazzjoni tad-denb tieħu diversi ġimgħat u s-sezzjoni l-ġdida ġeneralment tkun iktar ħoxna u ta’ kulur uniformi, nieqsa mill-faxex skuri tipici li jidhru fiż-żgħar.
